Aldus luidt de opdracht van dit boek, afkomstig uit Faust van Goethe. Een volkomen terecht citaat. De “Hen” zijn de fanatieke fantasten en “het onmogelijke” zijn de plannen die ze wilden verwerkelijken. Die mensen en hun ideeën komen niet uit het heden, maar uit het verleden. Beunders zoekt het in een beperkte tijdsperiode: het Interbellum, dus beginnend aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Het einde zou dan het begin van de Tweede Wereldoorlog moeten zijn, maar de auteur breekt de periode af bij de verkiezingswinst van Hitler in 1933. Wat die tijd betreft, had het ook in het nu kunnen spelen, wat het contemporaine komt wel heel erg overeen met het verleden. “In de jaren twintig ontstaat het moderne leven van nu. Voor wie in de verhalen paralellen zoekt met vandaag, zal ze vinden.” Dat laat de auteur ook gelden voor de personen: “Degenen die we in dit boek ontmoeten, lijken uiteindelijk verdacht veel op de wezens die we al wel kennen: onszelf.”
Fantasie versus realiteit
De omvang van het boek geeft aan dat het tijdperk behoorlijk veel fantasten heeft opgeleverd, waarvan er velen een ruimere fantasie ontplooiden dan Jules Verne, zegt Beunders. “… fantasie in de betekenis van verbeeldingskracht is nodig om de wereld te begrijpen …”. De auteur wil dat we zijn boek op een bepaalde manier zien. Hij vergelijkt het met een “doorkijkspiegel”. “We kunnen dan zien wat iedereen nu zoal doet en denkt, en goedpraat”. En dat geldt volgens Beunders zeker in de gehanteerde periode van het Interbellum. Hij gebruikt daarom twee personen in heel het boek om dit te illustreren: Cornelis Lely van de afsluiting en (gedeeltelijke) drooglegging van de Zuiderzee en de Duitse architect Herman Sörgel. Die laatste wilde de Middellandse Zee van een afsluiting tussen Gibraltar en de Afrikaanse kust voorzien en daarna de gehele zee droogleggen en daarmee “alle Europese problemen van energie en landwinnen … oplossen”.
De plannen
In tien hoofdstukken schetst Beunders de plannen met bijbehorende personages die hij bij zijn onderzoek heeft kunnen vinden. Ze allemaal doornemen – bijna van encyclopedische grootte – zou een veel te uitgebreide bespreking opleveren, daarom nu een kleine keuze. Direct aan het begin van het eerste hoofdstuk merkt de auteur op dat veel van de inhoud onbegrijpelijk zou zijn als, niet een indruk van de omstandigheden van die tijd gegeven worden. Waarmee dit boek tegelijk een soort geschiedenisboek van het Interbellum wordt.
Water
Het eerste deel “De Watertemmers” laat zien hoe we “ons gevecht met het water kunnen winnen”. Niet alleen de twee bovengenoemde heren en hun plannen komen aan bod, maar ook de problemen met de Mississippi en het Land van Maas en Waal (Herman de Man – Het wassende water) met beide overstromingen waartegen iets gedaan moet worden. He laatste probleem vormt eigenlijk een aanzet tot de Zuiderzeewerken. We zien als lezer verder hoe Herman Sörgel zijn plan over de Middellandse Zee had uitgewerkt. Hij kreeg echter geen poot aan de grond, meer bleef erin geloven, zelfs nog op hogere leeftijd na de Tweede Wereldoorlog.
Natuur
“Natuur? Natuurlijk!!” schotelt de vraag: “… wordt de techniek de redder van de aarde en ‘de natuur’? Of de vernietiger ervan? Beginnend, staan hierin twee personen tegenover elkaar, waarvan de eerste al kennen: Herman Sörgel. Zijn opponent is Oswald Spengler, beroemd om zijn boek De ondergang van het Avondland (1918) waarin hij betoogt: “… elke cultuur is als een plant, komt op, bloeit, verwelkt, sterft. Daar is geen ontkomen aan.” Spengler beweert dat het voornoemde proces door de techniek in een versnelling terecht zal komen en dus niet tot redder uitgeroepen kan worden. Daarnaast worden de ideeën van Jac. P. Thijsse behandeld. Ook hier gaat water weer een rol spelen: bij het beheersen van de loop van een rivier in onze omgeving tot de waterkracht (stuwdammen) gebruiken voor energiewinning. Om nog maar niet te spreken over de ‘oerknal’ van George Lemaître de kernenergie van Hans Dominik en de ontijzing van Groenland. Ook hier weer de echte fantasten zoals Koestler met de eeuwig durende gloeilamp.
Toekomst
In het laatste hoofdstuk “Hoe verder” laat Beunders zien waartoe alles leidt of zou kunnen leiden. Hij geeft de fantasten een compliment door te zeggen dat ze niet zouden bestaan zonder “durf en onbevreesheid voor mislukking”. Hij beschrijft de verdere ávonturen van Herman Sörgel en Cornelis Lely. En komt tot een conclusie waarmee de lezer het eens of oneens kan zijn. Hij heeft wel de bouwstenen daartoe aangedragen.
Stijl
Beunders is een vlotte verteller. Zijn taalgebruik sluit aan bij de gemiddelde lezer, hoewel het onderwerp zou kunnen leiden tot het gebruik van veel vakjargon. Dat is beslist niet het geval. Waar nodig verklaart hij wat verklaart dient te worden voor een beter begrip. Dat daarbij enkele herhalingen worden gebruikt, zullen we hem niet kwalijk nemen. Hij houdt zeker van (filosofische) citaten, zoals in zijn epiloog. Maar ze hebben wel direct betrekking op de inhoud. Søren Kierkegaard: “Het leven kan alleen maar achterwaarts worden begrepen, terwijl we het voorwaarts moeten leven” en Maarten Luther: “Als morgen de wereld vergaat, plant ik vanmiddag nog een appelboom.” Het is een prettig boek om in gedeelten te lezen, niet in één adem!
Bijkomstig
Het boek heeft een handig personenregister een aanwijzingen voor verder te lezen als iets je interesseert. Voor de bronnen e.d. wordt verwezen naar de website.
Vincent Bijlo leidde het eerste debat van ‘Welling-gelichte kringen’ in Café Welling in Amsterdam, op zondag 21 september 2025.
Een initiatief van het blad Argus. Ik gaf de aftrap met een korte column.
Daarna volgde een gesprek met Robbert Dijkgraaf, oud-minister en nu hoogleraar Wetenschap en Maatschappij.
Het gesprek is terug te beluisteren via www.arguspers.nl.
PS
De column werd uitgesproken vóór het door Trump bereikte bestand tussen Israël en Hamas op 13 oktober 2025.
Trump verdient hierom, hoe tijdelijk ook, een herwaardering.
Daarover een volgende keer.
Argus vroeg me of ik wat over mijn nieuwe boek wilde vertellen. Geen samenvatting van de inhoud, maar een schets van de dilemma’s waar een schrijver voor komt te staan nadat Het Idee is geboren. Dus tijdens de research, en vooral en De Vorm.
Mijn verhaal gaat over het komen in de juiste stemming: via inleving in het ‘Umfeld’, wat letterlijk moet worden genomen.
Dat kostte veel trap-, wandel- en zwemkilometers.
Allemaal voor The Flow!
Het stuk staat op p. 8 en 9.
En ik mag de rest van het blad van deze journalistieke toppers – die ooit ook als fantasten begonnen – er kado bij doen.
Wat willen fantasten nog meer?
Louise O. Fresco:
”Henri Beunders laat zien waarom juist in tijden van verwarring die onwaarschijnlijke, rare maar slimme fanatieke fantasten ons op een nieuw spoor kunnen zetten”.
Fanatieke Fantasten onthult hoe de drang om de wereld te redden steeds nieuwe gedaanten aanneemt — en hoe ambitie kan omslaan in grootheidswaan.
Verschijnt 30 mei 2025 (Walburg Pers),
Wie de fanatieke fantasten van gisteren begrijpt, herkent die van vandaag en morgen beter. De goede en de kwade.
Zo’n honderd jaar geleden ijverden gedreven visionairs als ingenieur Cornelis Lely en architect Herman Sörgel voor het verbeteren van de wereld door plannen om zeeën af te sluiten, continenten om te vormen, het klimaat te sturen. In hun ontembare ambitie waren ze niet alleen. Op allerlei gebied stonden markante figuren op met voorstelbare en onvoorstelbare ideeën. Over de architectuur, over de vrouw, over de genezing van de mens, over de natuur, over de techniek, kortom over de vraag hoe het beter kan met ons mensen en de wereld om ons heen.
Henri Beunders brengt deze personen en bewegingen tot leven in meeslepende verhalen over wilskracht en waanzin, hoop en overmoed, gunstige ontwikkeling en fnuikend gevaar. Lees over hun successen en mislukkingen en ontdek de parallellen in het heden. Want vandaag herkennen we de erfgenamen van de fanatieke fantasten in met zichzelf ingenomen leiders die ‘orde’ willen, soms via oorlog, en niet zelden het omgekeerde, zoals chaos, creëren. En in even geniale avonturiers en multimiljardairs die onze aarde willen beheersen, of planeten verderop willen koloniseren.
*
Fanatieke Fantasten onthult hoe de drang om de wereld te redden steeds nieuwe gedaanten aanneemt — en hoe ambitie kan omslaan in grootheidswaan.
Louise O. Fresco:
”Henri Beunders laat zien waarom juist in tijden van verwarring die onwaarschijnlijke, rare maar slimme fanatieke fantasten ons op een nieuw spoor kunnen zetten”.
Wie de fanatieke fantasten van gisteren begrijpt, herkent die van vandaag en morgen beter. De goede en de kwade.
Zo’n honderd jaar geleden ijverden gedreven visionairs als Cornelis Lely en Herman Sörgel voor het verbeteren van de wereld door plannen om zeeën af te sluiten, continenten om te vormen, het klimaat te sturen. In hun ontembare ambitie waren ze niet alleen. Op allerlei gebied stonden markante figuren op met voorstelbare en onvoorstelbare ideeën. Over de architectuur, over de vrouw, over de genezing van de mens, over de natuur, over de techniek, kortom over de vraag hoe het beter kan met ons mensen en de wereld om ons heen.
Henri Beunders brengt deze personen en bewegingen tot leven in meeslepende verhalen over wilskracht en waanzin, hoop en overmoed, gunstige ontwikkeling en fnuikend gevaar. Lees over hun successen en mislukkingen en ontdek de parallellen in het heden. Want vandaag herkennen we de erfgenamen van de fanatieke fantasten in met zichzelf ingenomen leiders die ‘orde’ willen, soms via oorlog, en niet zelden het omgekeerde, zoals chaos, creëren. En in even geniale avonturiers en multimiljardairs die onze aarde willen beheersen, of planeten verderop willen koloniseren.
Fanatieke Fantasten. Dromen over het redden van de wereld. Walburg Pers. Verschijnt 30 mei 2025.
De eerste lezing die ik jaren geleden gaf over mijn toenmalige project Optocht der Tattoos was voor de Lions van Scherpenzeel en omstreken.
Nu heeft de lokale krant een artikeltje gewijd aan het fenomeen tattoo op de Biblebelt.
Best leuk eigenlijk.
Helaas nu actueel:
Uit HP/De Tijd van 4 november 2022: Vandaag op de zeepkist: er wordt steeds meer rekening gehouden met een verwoesting van de grote dam in de rivier de Dnepr in de Zuid-Oekraïense regio Cherson.
De stuwdammen in die rivier zijn voor de Russen altijd de droom en de nachtmerrie geweest, trots én vernedering.
‘Oekraïne kan zich opmaken voor het ergste’, schrijft Henri Beunders.
Een tattoo laten zetten was vroeger een teken van verzet. Nu de tatoeage bijna wereldwijd een alom aanwezige versiering is op de huid, meestal om ‘iets te laten zien’, is de tattoo zelf niet langer een zeer opmerkelijk teken. Maar wordt steeds belangrijker wélke tekens er wel en welke tekens er niét worden geaccepteerd, door ‘de ander’, of door de Staat, d.w.z. het Wetboek van Strafrecht. Wanneer wordt een tatoeage een belediging, en wanneer ‘culturele toe-eigening?
Hierover gaf ik op 26 april 2023 een lezing op de TU Delft voor internationale studenten.
In sociaalpsychologisch opzicht is de huidige inflatie een zeer onderschat fenomeen.
Het is nu precies honderd jaar geleden dat in Duitsland de hyperinflatie in de overdrive ging, en ‘het einde van het geld’ betekende.
Deze ‘Umwertung aller Werte’ droeg bij aan de opkomst van Hitler, en uiteindelijk aan Auschwitz.
Want geld is geloof, en als het geloof wegvalt, betekent 6 miljoen ook niet veel.
Dan verliest alles zijn betekenis, dan regeert de wanhoop, roept men om een verlosser.
‘In het Westen lieten eerst recalcitrante popmusici tattoos zetten, gevolgd door topsporters, en ten slotte (bijna) iedereen’.
NRC bracht op 18/19 februari 2023 een Leven-special over tatoeages.
Hierbij mijn bijdrage.
Sommige therapeuten klagen dat wij met zijn allen altijd te positief moeten zijn, ook als het tegenzit.
De Wereld van Sophie, een fijn Vlaams radioprogramma op VRT1, besteedde hier aandacht aan.
Aan mij de vraag wat de zon en schaduw is van de eis van positiviteit in onze kapitalistische turbowereld.
Het werd een lang antwoord.
Hier te beluisteren.
Dank, Sophie Lemaire.
Sinds de jaren zeventig is het steeds aantrekkelijker geworden om je als slachtoffer te presenteren.
Voor minderheden is een slachtofferstatus zelfs bijna een morele plicht geworden, niet zelden tegen wil en dank.
Waar komt dit verschijnsel vandaan, wat zijn de nadelen, en waar houdt dit op?
‘De vraag is: wat is genoeg erkenning?’
Hier probeer ik antwoorden te vinden, in een artikel van Bina Ayar.
De tournee van oscar- en nobelprijswinnaar Bob Dylan is een wereldwijde veldprediking voor de waarden van de Oudheid en het Christendom.
Hij is een boven de aarde en eeuwen zwevende engel geworden, misschien wel een engel der wrake.
Mijn impressie van zijn optreden in Afas Live, 17 oktober 2022.
De boerenprotesten versterken de kloof tussen stad en platteland, zelfs is er een kier te zien tussen koning en premier.
De publieke opinie is grillig als het weer. Wisselende bewolking verdoezelt de oplopende temperatuur van de aarde en aardbewoners eronder.
Een weerbericht over de hoge- en lagedrukgebieden.
Zijn we door de komst van sociale media meer met ons imago bezig dan vroeger? En is ons imago tegelijkertijd ook niet super kwetsbaar net door die sociale media waar iedereen heel gemakkelijk zomaar eender wat over jou kan gaan beweren? Henri Beunders is mentaliteitshistoricus en hoogleraar ontwikkelingen in de publieke opinie (Erasmus Universiteit Rotterdam).
Waar winnaars achteroverleunen, kijken verliezers als Poetin de toekomst in.
Hij deed dat al vanaf de val van de Muur.
In het verlangen zijn eigen ego en het tsarenrijk te herstellen.
Soms moet je een oud stuk, dit stamt uit 2015, uit de la halen.
Mijn eigen ervaringen in Afghanistan, en het wijken van het Westen voor intolerantie zijn de aanleiding.
Levensgevoel. Door corona groeit het gevoel voor het niet-voorspelbare, tragische element van het bestaan. Zeker nu virologen denken dat dit niet de laatste pandemie zal zijn. Mogelijk moet de ratio een stap terug doen.
De tattoo is bezig aan een ware triomftocht door de westerse wereld. Was het vroeger het handelsmerk van de zeeman of rebel, nu is het onderdeel van een nieuwe tijd: die van het lichaam, getekend, veranderd, verbeterd, versierd en met trots getoond. Wat is de betekenis van deze bonte cultuur?
Wie bepaalt welk afwijkend gedrag wordt bestraft, hoe en hoe zwaar? Daarover gaat mijn nieuwe boek. Is dat altijd de rechter? Of spelen de media, advocaten en activisten nu de hoofdrol? Of de slachtoffers en nabestaanden? Of de samenleving, wij zelf dus, via de stembus of de digitale schandpaal? Een van mijn stellingen: de burger moet meer inspraak krijgen.
Enkele reacties: ‘wonderschoon’ (sheila Sitalsing) ‘een genot om te lezen’ (Dorien Pessers)
Nu de ‘rechtsorde’ steeds vaker ‘ernstig geschokt’ is en alom de roep klinkt om nog strengere straffen is het misschien tijd voor burgerparticipatie in de rechtspraak.
Maar daar willen de rechters niet aan.
Slotaflevering Groene-serie Emotionalisering van het strafrecht
NB
Deze wordt onderdeel van het begin 2018 bij AUP te verschijnen boek:
‘Hoeveel recht heeft de emotie?’
Aldus luidt de opdracht van dit boek, afkomstig uit Faust van Goethe. Een volkomen terecht citaat. De “Hen” zijn de fanatieke fantasten en “het onmogelijke” zijn de plannen die ze wilden verwerkelijken. Die mensen en hun ideeën komen niet uit het heden, maar uit het verleden. Beunders zoekt het in een beperkte tijdsperiode: het Interbellum, dus beginnend aan het einde van de Eerste Wereldoorlog. Het einde zou dan het begin van de Tweede Wereldoorlog moeten zijn, maar de auteur breekt de periode af bij de verkiezingswinst van Hitler in 1933. Wat die tijd betreft, had het ook in het nu kunnen spelen, wat het contemporaine komt wel heel erg overeen met het verleden. “In de jaren twintig ontstaat het moderne leven van nu. Voor wie in de verhalen paralellen zoekt met vandaag, zal ze vinden.” Dat laat de auteur ook gelden voor de personen: “Degenen die we in dit boek ontmoeten, lijken uiteindelijk verdacht veel op de wezens die we al wel kennen: onszelf.”
