De koploze revolutie in Fort Knox

NRC Handelsblad, Opinie - 16 mei 2002

Rond negen uur zingt Gerard Joling het speciaal voor Pim geschreven nummer ‘At your service!’. Er volgt een minuut stilte voor de vermoorde leider, die in de hal en in de grote zaal van een metershoge foto toekijkt, zijn twee hondjes op schoot. De opluchting over de eerste prognose van 24 zetels is groot. ‘Pim kijkt van boven toe, en lacht’, zegt zijn door alle media belaagde protegé Joao, die zich voor deze dag heeft als tribuut heeft laten kaalscheren. Iedereen blij, iedereen met een mobieltje aan zijn oor. Deze revolutie is via de tv, maar evenzeer nog via internet en de mobiele telefoon geslaagd, ook als het CDA de nog grotere winnaar is.

Was Joao op de avond van de moord nog oprecht ontredderd, nu spreekt hij als de nr. 2 die hij is, opgetogen maar beheerst. Over Gezondheidszorg, Justitie en Binnenlandse zaken als de posten die zijn partij ambieert in het ‘rechtsom’-kabinet. ‘Wachtlijste, veiligheid en immigratie. Dat zijn onze thema’s’. Hij lacht, gekleurd en toch naturel, the coming man volgens zijn beschermheer Pim. Woordvoerder en ‘chief whip’ van de partij, Mat Herben, spreekt beheerst en gewichtig van een zware verantwoordelijkheid die nu op de schouders rust, maar ‘de kans op echte veranderingen is er nu. Daar zijn we blij om’.

De hele verkiezingsdag had de somberheid overheerst in De Kubus in Overschie. Het dreigement dat premier Kok de laatste dagen op alle tijden en op alle kanalen uitte – kies verstandig, kies tegen de chaos! – kon zijn uitwerking niet missen op de schare zwevende kiezers. Dacht men. En tegengas was niet meer mogelijk, ja, een advertentie in de krant, optredens op tv wees men af, er was al te veel misgegaan de laatste dagen. Dat kon alleen een kruisverhoor worden over ‘Spongerstein’.. Kandidaten naar voren schuiven? Men was nog gisteren bezig foto’s en cv’s op de website te krijgen, wat niet gemakkelijk ging, geen foto’s, geen cv’s of de server ging weer down, hackers vermoedde men.

Om half elf is het aantal zetels 26, en heeft Rotterdam zijn volksheld opnieuw niet in de steek gelaten: 30 procent heeft op de dode Pim gestemd. In Des Indes juicht men, de LPF-ers zijn voor het eerst in hun ultrakorte geschiedenis verenigd in vreugde, valt elkaar in de armen, en is er eveneens voor het eerst geen gekissebis te horen. ‘Eindelijk is het weer lekker saamhorig, fijn’, zegt een campagne-medewerker. Maar de echte kissebissers en dwarsliggers zijn er ook niet, de even-voorzitter Peter Langendam en de geldschieter John Dost, die pas laat binnenkomt. Wel komt de zelfaangemelde kandidaat-premier Joep van den Nieuwenhuizen, ná de eerste prognoses, binnen. Hij is nu welkom, wordt uitvoerig gecomplimenteerd met zijn optreden in Buitenhof zondag. Zelf roept hij: ‘Ik spreek alleen namens mijzelf’. Maar de ondernemer laat duidelijk merken dat hij er nu echt is, en niet meer weg zal gaan.

Iedereen is nu, eindelijk echt blij, en toch niet, want dat kan niet, aldus Herben, die tegen elven de partij en het land toespreekt van boven aan de trap, met voor zich de rode loper waaroaver Pim naar het volk omlaag had moeten schrijden dan wel huppelen, de aanhang en de journalisten. Hij heeft de hele middag gewerkt aan zijn ‘acceptance speech’. ‘Pim was de dokter, zonder wie we geen goede diagnose konden stellen’. Hij geeft een redelijk historisch relaas van de verharding van het klimaat, door de buitenlandse pers, de omslag in de binnenlandse pers en de nieuwe verharding de laatste dagen. ‘Maar het is gelukt. Pim is dood, maar zijn gedachten zijn springlevend’. Applaus.

Niet de nagedachtenis aan Pim, maar de uitslag zet de neuzen nu in dezelfde richting, richting macht. Sprak Herben vlak na negenen van de zware verantwoordelijkheid die nu op de schouders rust, anderen, zoals Ferry Hoogendijk en Joost Eerdmans (de secretaris van burgermeester Opstelten), bespreken al driftig de portefeuille-verdeling, maar veel tijd is er niet. Daar is weer een camera.

Elk van de vijftig aanwezige LPF-ers, en hun kleine schare medewerkeers, wordt omringd door drie veiligheidsmensen en vier journalisten. Voor het eerst sinds Pim in febrruari zijn lijst begon zijn het geen persmuskieten meer maar aangenaam gezelschap. Ze glimmen en glanzen in het licht van de camera’s en van de overwinning van de dode Pim, die zelfs vanuit zijn graf in Driehuis zijn doel heeft weten te bereiken: ‘de linkse kerk’ te ontmantelen, en zijn bondgenoot van het eerste uur, het CDA, tot grootste overwinnaar heeft weten te maken. De katholieke ‘nep-professor’ en de heuse protestantse professor zorgen voor een christelijk-politieke renaissance die weinigen een jaar geleden voor mogelijk hadden gehouden in het ontkerkelijkte Nederland.

De koploze revolutie tegen Paars gaat binnen over van het ‘ingetogen feestje’ dat het moest worden in een echt overwinningsfeest. als Gerard Joling zijn bis doet. Buiten is Des Indes al de hele dag veranderd in Fort Knox. Beschermd tegen de onzichtbare vijanden buiten. Maar er zijn geen zichtbare of onzichtbare vijanden, niet van Biologische Bakkersbrigade, niet van Eurodusnie, niet van de Intenationale Socialisten die Fortuyn een fascist noemden.

Buiten staan behalve agenten wat persmensen die er niet in mochten, ook cameraploegen van de BBC en de Franse tv staan er hulpeloos bij. Het opmerkelijkste van deze koploze revolutie is dit: de aanhang van Fortuyn is ook onzichtbaar, niemand van de circa 1,5 miljoen kiezers wil zijn vreugde openlijk uiten op het Lange Voorhout, in het chique hart van het gewonde paarse establishment. Van de proteststemmers en de condoléancestemmers is dit te begrijpen, maar waar zijn de overtuigde Fortuynisten? Nou ja, een handjevol is gekomen, twee ervan helemaal uit Limburg, fans van Fortuyn. ‘Die anderen hebben niks op papier gezet, Fortuyn wel. Als ze nou gewoon zijn boek volgen, komt alles goed. De grootste discriminatie is geografische discriminatie! Na 60 jaar sociaal-democratie en verrotting gaat hier in Den Haag wat veranderen. Weg met die salonsocialisten! Maar dat CDA is ook een achterbakse partij. Een religieuze partij! zwaar achterlijk, even achterlijk als het moslim-geloof. Weg met het Vaticaan!’

Binnen is de grote afwezige Winnie de Jong, de nr. 4 en samen met Joao gezien als de troefkaart van de partij om het volk achter zich te blijven verenigen. Waarom ze er niet is? Niemand die het weet, niemand die het vraagt, de chaos die de campagne kenmerkte veranderde telkens van vorm, maar het bleef permanente ‘damage control’, om de ongeleide projectielen in de partij, Peter Langendam, Johan Wiersma en Cor Eberhard, niet nog verder uit de bocht te laten vliegen, met hun uitlatingen tegen de pers en op internet waar ze, daar Pim de tv beheerste, zelf maar om aandacht vroegen voor hun soms ridicule uitlatingen.

Chaos en security waren de sleutelwoorden de afgelopen week binnen de LPF. Toen de fractieleden dinsdagmiddag weer bijeen elkaar kwamen in de Kubus. Allemaal beveiligd. Eén kandidaat, politieman, liep met vier pistolen het terrein op, vertrouwde alleen nog op zijn eigen schietkunst. De veiligheidsmaatregelen geven glamour, sommige LPF-ers lopen er trots mee te pronken. ‘Ja, dat was wel kicken, ben dinsdagavond met een gepantserde auto naar een studentenfeest geweest’.

De beveiliging van de Kubus is een lachertje. Tot maandagmiddag was er geen politie te zien. Een gek had zo een handgranaat door de Telecomruit kunnen gooien waarachter het trosje vaste en losse medewerkers nog zo goed en zo kwaad als het ging wat probeerde te doen. En de voorbereidingen treffen voor Des Inde. Check and double-check, paspoortnummers, badges. Afgelopen weekeind reisden sommige LPF-ers gescheiden van hun gezin naar moederdag-bijeenkomsten. Welke muziek moet er gedraaid worden? Pim’s lievelingsmuziek Mozart, Bach en vooral de 2e symphonie van Mahler? Of dan maar ook unverfroren de ‘Götterdämmerung’ van zijn andere held Wagner? Zijn butler Herman had voor de begrafenis al uren gezocht naar Pim’s favoriete stuk uit een Mozart symphonie, maar zelfs met behulp van vriend Bob Smalhout, wiens vrouw musicienne is, niet kunnen vinden.Wat te doen als er een bommelding zou komen? En er op het Lange Voorhout demonstranten zouden staan?

Voorzitter Peter Langendam is die middag voorzitter af. Het is hem allemaal te veel geworden. Sinds de moord loopt de man met een schuldcomplex rond. Hij was degene die Pim overhaalde toch door te gaan na zijn onthoofding bij Leefbaar Nederland. Op het Catshuis, dinsdagochtend na de moord, wees hij direct naar premier Kok: ‘U hebt hem vermoord’. Een verbouwereerde Kok deinsde terug, ‘rustig, rustig’. Woordvoerder Mat Herben kalmeerde Langendam. ‘Peter, beheers je’. Later zou Langedam het herhalen tegen het Parool: ‘de kogel kwam van links, niet van rechts’.

Het is niet erg snugger, Langendam, toch natuurkundige, is ook niet erg snugger volgens sommige LPF-ers. Zijn uitspraken legitimeerden de PvdA-top, Kok en coming man Wouter Bos voorop, om full out te gaan op tv tegen de Fortuynisten. Gesteund door de paarse kranten het Parool en de Volkskrant en NRC Handelsblad die al hun openingen in de strijd gooien, met ‘onthullingen’ over de aanhoudende ruzies binnen de LPF, en het plan om enkele rotte appels op 16 mei direct te dumpen. Het is oud nieuws, Fortuyn had dat scenario al een maand geleden opgesteld.

Het slotoffensief van de gevestigde politici: ‘Kies ons of de chaos’ leek gisteren zijn uitwerking niet te missen. Verslaggevers op alle radiozenders lieten kiezers aan het woord die keurig de vertrouwde partijen zouden stemmen, of dit na een week van weifelen, toch maar weer hebben gedaan. Uit de wijk Feyenoord klinkt bij enkelen wel het stoere: ‘Pim’. Maar hier lijkt de opkomst weer niet zo groot. Uit teleurstelling? Nee, Pim heeft ‘the silent majority’ weer een stem gegeven, maar toch blijven de meesten op de verkiezinsdag zwijgen over hun stem aan Fortuyn. In deze zin is de revolutie niet geslaagd. De silentium populi blijft sterk, bang voor de onzekere tijden die nog komen.

De laatste vergadering van de LPF op maandagmiddag gaat met veel ruzie gepaard, vooral over Langendam. Verder praat men over ‘the day after’, de procedures in de kamer, de beëdiging, paspoort meenemen en uittreksel uit de burgerlijke stand en cv met vorige functies, en natuurlijk hoe zo’n informatie en formatie eigenlijk in zijn werk gaat. Men besluit nog voor de beëdiging een fractievoorzitter te kiezen op de 23e mei. In de Troelstrazaal.

Een gekozen LPF-er zegt nu: ‘Ik ben blij en niet blij. Ik deed het voor Pim. Maar anderen gingen na zijn dood alleen nog voor zichzelf. Dat zal nog problemen geven’.

Campagne-cheffin Ines Scheffers, ook de nerveus-driftige regelaar bij de begrafenis, ziet haar droom van cheffin van het fractiebureau in gevaar komen, nu Pim er niet meer is. Baukje, samen met Herben de persoonlijke manager van Pim in de campagne, bleef ook na de moord de koelste van het hele stel. De ruziende fractieleden aanhorend moet zij hebben verzucht: ‘Pim zou nu hebben gezegd: ‘’temidden van zo veel domheid sta ik machteloos”’. Zij overweegt de boel de boel te laten, en zal node gemist worden. Want wie van het eerste uur blijven er nog over om de nieuwe fractie bij te staan, en de nieuwelingen, waarvan velen Pim slechts enkele keren persoonlijk hebben ontmoet, te vermanen dat Pim het zo niet had bedoeld of juist wel?

Joao, Winnie de Jong, Herben, Joost Eerdmans, en Hans Smolders, de ijshockeyer en chauffeur die Volkert van der G. achtervolgde op het Mediapark, is de rust zelve, terwijl hij er toch naast stond toen de schoten vielen. Ook Harm Wiersma, de dammer, die vanuit Friesland voortdurend mailde dat iedereen zijn gezond verstand moest bewaren, is er. En Johan Wiersma, uit Groningen, die voortdurend op allerhande sites zijn meningen verkondigde, dat de files aan de allochtonen te danken waren, dat voor de bolletjesslikkers een Gulag Archipel moest worden ingericht. De afgelopen weken heeft hij, tot de orde geroepen, zich rustig gehouden.

Het is een koploze revolutie geworden. Pim was eis, aanklacht en belofte tegelijk. Alleen de aanklacht is overgebleven, de condoléancestem, de proteststem. De belofte en de dynamiek zijn geweken, en ook de furieuze kracht van Fortuyn om het bestel onderuit te halen. Dat kon hij in zijn eentje. Het vijftigtal nabestaanden konden de fakkel niet overnemen. Fortuyn wist dat hij vermoord zou kunnen worden nog voor hij zijn Daimler voor het Catshuis zou hebben kunnen parkeren. Zijn aangifte tegen de taartgooiers, zijn instructies aan Spong en Hammerstein getuigen ervan, van zijn doodsbesef. Of was het doodsdrift? Het idee martelaar, mythe te worden à la John F. Kennedy of James Dean, wiens portret in het campagnelokaal hing, zal hem niet tegengestaan hebben. Hoe dan ook, hij heeft niet bijtijds een plaatsvervanger aangewezen voor het geval dat. Joao, de Kaapverdiaan zonder sokken in zijn schoenen, heeft dezelfde jonge, frisse uitstraling als Pim. Hij had de partij alsnog de grootste kunnen maken. Joao is puur en emotioneel, erg emotioneel op de avond na de moord. In de afgelopen week hield hij zich rustig, zwijgzaam, eiste als nr 2 niet het leiderschap op. Wetend dat hij veel te onvervaren is tegenover de ellebogers als Hoogendijk die zich als intellectueel presenterern, en de media opzochten, uit ijdelheid en om zich te positioneren als belangrijk man binnen de fractie. Pim had voor Jansen van Raay en Hoogendijk geen enkele rol weggelegd, behalve wat fluisterende adviezen.

In het presidium van de fractie zouden zij niet worden opgenomen, maar Herben, De Jong en wellicht toch ook Joao, als aantrekkelijke man voor de volgende verkiezingen, en de link naar straat en platteland, als bewijs dat de LPF ook na Fortuyn nog zo fris was als wilde limoenen. Om middernacht loopt het feest dat geen feest mocht worden op zijn eind. De autobus rijdt voor, geescorteerd door motorpolitie en politieauto’s. De revolte gaat nog bewaakt. De zwaar bewaakte illusie die het ‘veilige, maakbare’ Nederland was, is vanavond, na de moord op de 6e mei, opnieuw en nu voor langere tijd, verstoord. Nederland is een ander land geworden.